Archest Open Days - Sirmium

Poslednjih dana avgusta 2017. godine u Sremskoj Mitrovici je održan arheološki festival Archest Open Days, u sklopu kojeg je svim zainteresovanima omogućeno besplatno stručno vođenje kroz najznačajnije arheološke lokalitete Sirmijuma. Ovaj festival je deo međunarodnog projekta čiji je cilj promocija nekoliko rimskih gradova na trasi ka Crnom moru, a koji bi trebalo da ovu nekadašnju prestonicu i jedan od najvećih gradova svog vremena postavi na poziciju na svetskoj karti vrhunskih atrakcija za ljubitelje istorije i arheologije koja joj s punim pravom pripada.

Od prvobitne ilirsko-keltske naseobine, nagli razvoj Sirmijuma počinje u I veku naše ere, kada posle rimskih osvajanja grad dobija status kolonije, što je u okvirima Rimskog carstva bio najviši rang koji je moglo da ima jedno naselje van Apeninskog poluostrva. Koliko je Sirmijum zaista bio značajan u vreme Rima dovoljno govori činjenica da je uvođenjem Tetrarhije 294. godine proglašen za jednu od četiri ravnopravne prestonice Rimskog carstva (uz Trir, Mediolanum i Nikomediju), a još pre toga postao je važan vojni centar imperije, tako da su neki rimski carevi (između ostalih Trajan i Marko Aurelije) kretali u svoje osvajačke pohode upravo odavde.

Maketa Sirmijuma u Carskoj palati

U Sirmijumu i njegovoj okolini rođeno je deset rimskih careva (Trajan Decije, Klaudije II Gotski, Kvintil, Aurelijan, Herenije Etruskus, Hostilijan, Prob, Maksimijan, Konstancije II i Gracijan, navedeni ovde po starini a ne po sukcesiji), a ukupno sedamnaest ih je odavde vladalo, uključujući Konstantina Velikog i Teodosija, poslednjeg cara ujedinjenog Rimskog carstva, koji je upravo ovde i krunisan. Nažalost, sva ta veličina danas je svedena na svega nekoliko fragmenata ukopanih duboko u tkivo savremenog naselja, za šta su najviše odgovorni Avari koji su 582. godine toliko temeljno razorili grad da mu se sve do XII veka i osnivanja nove naseobine zvane Civitas Sancti Demetrii na njegovim temeljima (iz koje će se na kraju razviti Sremska Mitrovica) praktično gubi svaki trag...

Mada se i u današnjoj Mitrovici na ostatke Sirmijuma nailazi čim se malo dublje zabode ašov, vrlo malo ostataka nekadašnjeg carskog grada dostupno je javnosti, a organizovanih tura još je manje. Upravo tu dolazi projekat Archest, sa zadatkom da ovo neprocenjivo arheološko blago približi neinformisanoj generalnoj publici. Projekat, čije ime je kovanica od engleske reči "archaeology" i latinske "est" i znači približno "arheologija jeste" ili "arheologija postoji", započet je 2007. i do 2020. godine će se baviti promocijom arheološko-turističke ponude četiri antička rimska grada: Akvileje (u današnjem gradu istog imena, između Udina i Trsta u severnoj Italiji), Emone (u današnjoj Ljubljani, Slovenija), Viminacijuma (kod Kostolca, Srbija) i Sirmijuma.

Tako su u četvrtak 31. avgusta organizovane i tri besplatne vođene ture kroz ostatke Sirmijuma, tačnije kroz pet lokaliteta u centru Sremske Mitrovice: Carsku palatu, ekonomski deo palate, Gradsku baziliku, Gradsku vilu i Trgovačko-zanatsku četvrt.

Lokalitet Carske palate (Sirmium Palatium Imperiale) danas predstavlja glavni vizitorski centar Sirmijuma, a otkriven je sasvim slučajno, prilikom kopanja temelja za izgradnju stambene zgrade 1957. godine. Konzervirani deo palate izložen posetiocima izgrađen je krajem III i početkom IV veka i činio je privatne odaje vladara, a karakterišu ga reprezentativni mozaici i različite arhitektonske dekoracije, ali i očuvan sistem podnog i zidnog grejanja (hipokaust). Na lokalitetu je izložena i maketa Sirmijuma sa okolinom (sa savskim ostrvima Kasija i Karbonarija koja danas više ne postoje), a posebno za priliku Archesta priređena je izložba fotografija ostalih gradova koji su deo festivala, projekcija animirane trodimenzionalne rekonstrukcije Carske palate i Gradske bazilike, kao i prigodna pozdravna reč imperatora Klaudija II realizovana tehnikom proširene stvarnosti (augmented reality).

Ekonomski deo palate nalazi se na otvorenom, nešto dalje od vizitorskog centra, u parku iza hotela Sirmijum. Ovi objekti podignuti su u IV veku, a služili su za skladištenje žita, ulja, vina i drugih namirnica za potrebe cara i dvorske administracije.

Ranohrišćanska Gradska bazilika je datirana u prvu polovinu V veka i predstavljala je za svoje vreme impresivan sakralni objekat, sa tri broda i širokim transeptom, ukupne dužine preko dvadeset metara. Danas je sačuvan samo oltar sa delom transepta, koji je izložen na neuobičajen način: u delu podruma savremene stambeno-poslovne zgrade. Na osnovu nekih istorijskih zapisa, zaključuje se da je bila posvećena Svetom Dimitriju, mučeniku koji je i danas zaštitnik Sremske Mitrovice, tako da se kult ovog svetitelja još uvek održava živim u bazilici.

Gradska vila ili Villa Urbana nalazila se na mestu današnjeg Muzeja Srema. Pouzdano se zna da je pripadala nekom običnom građaninu, a ne vladaru, ali toliko bogatom da tačna veličina kompleksa vile još uvek nije utvrđena. U okviru lapidarijuma Muzeja Srema izložena je in situ jedna od prostorija vile, koja je služila za svečane prijeme, sa bogatim i složenim podnim mozaikom, najvećim otkrivenim u Sirmijumu. Nažalost, mozaik je prilikom konzervacije oštećen neodgovarajućim zaštitnim sredstvima, tako da je potrebno dosta rada da bi se doveo u reprezentativno stanje, što se ipak može očekivati do kraja projekta Archest.

Kompleks Trgovačko-zanatske četvrti na današnjem Žitnom trgu možda je i najpoznatiji deo iskopina Sirmijuma, a svakako je danas najdostupniji budući da se nalazi na otvorenom prostoru, u parku u samom centru grada. Ostaci građevina na denivelisanom platou činili su zanatske radnje, prodavnice i gostionice i bili su centar javnog života Sirmijuma još od kraja III veka. Uz danas predstavljeni lokalitet otkriveni su i ostaci Decumanus Maximusa, glavne gradske ulice u smeru istok-zapad, široke čitavih 11 metara.

Iako se o Sirmijumu može pričati satima i danima, trajanje ove ture ograničeno je na svega sat vremena, što se možda čini prekratko iole posvećenim entuzijastima za istoriju i arheologiju, ali je za prosečnog turistu verovatno sasvim dovoljno. Za one kojima je to bilo malo, Muzej Srema je omogućio i besplatan obilazak stalne arheološke postavke, za ovu priliku obogaćene izložbom amfora napravljenih po uzoru na one pronađene u ostacima carske palate i drugih sirmijumskih zgrada...

Sudeći po odzivu, interesovanje za ovakve programe itekako postoji, a verovatno bi bilo i veće da je festival malo bolje izreklamiran i da je za njegovo održavanje odabran vikend a ne dani usred radne nedelje... Ovakve ture su nešto što definitivno nedostaje u turističkoj ponudi Sremske Mitrovice, i sigurno bi privukle veliki broj zainteresovanih čak i kad ne bi bile besplatne, ako bi bile realizovane ovako profesionalno, zanimljivo i kvalitetno. Tim pre što neke od prezentovanih lokaliteta čak i poneki Mitrovčani nisu nikad imali priliku da upoznaju ovako iz prve ruke, a verovatno bi to voleli.

Onima koji su za otvorene dane arheologije zakasnili, izložba fotografija i projekcija 3D rekonstrukcija ostaće u Carskoj palati do 24. septembra, ali će za vođene ture ipak morati da sačekaju neku drugu priliku. Nadamo se ne dugo...

Dopada Vam se ovaj tekst? Pratite perpetuuM Mobile i preko Facebooka.